Po co nam wiedza o behawiorze alpak? Cz. 2 Charakterystyka behawioru alpaki

Behawior, czyli zachowanie się, to wszelkie czynności osobnika będące efektem reakcji na jakiś bodziec, których celem jest zaspokojenie wszelakich potrzeb organizmu. Wszystko co robi zwierzę ma jakąś przyczynę i cel.  Przyczyny, czyli bodźce mogą być wewnętrzne, np. głód czy ból lub zewnętrzne, np. widok potencjalnego niebezpieczeństwa bądź potencjalnego partnera. Celem zachowania się jest zaspokojenie tej potrzeby. Zachowania służą również do wzajemnej komunikacji zarówno wewnątrzgatunkowej (alpaka - alpaka) jak i zewnątrzgatunkowej (alpaka - człowiek). Behawior zwierząt ma istotne znaczenie dla właściciela, ponieważ informuje nas o jego stanie emocjonalnym czy potrzebach. Każdy gatunek posiada jednak swój charakterystyczny zespół zachowań (zwany etogramem) przejawianych w określonym czasie i częstotliwości (budżet czasowy). Ważne jest poznanie specyfiki każdego gatunku, by prawidłowo odczytywać sygnały wysyłane przez zwierzę. Znajomość behawioru jest istotnym czynnikiem w chowie alpak, obok żywienia czy profilaktyki zdrowotnej. Służy odczytywaniu potrzeb zwierząt i ich emocji ułatwiając codzienną obsługę i użytkowanie.  

Behawior pokarmowy 

Alpaka jako zwierzę roślinożerne najwięcej czasu w ciągu dnia spośród innych zachowań przeznacza na pobieranie pokarmu (pasienie się, pobieranie siana) oraz jego przeżuwanie, często połączone z odpoczynkiem (nawet 2/3 dnia). U zwierząt trawożernych naturalne jest przemieszczanie się podczas pasienia, dlatego system utrzymania pastwiskowy zapewnia zwierzętom prawidłową realizację naturalnych zachowań.  Naturalnym wzorcem zachowania dla tego gatunku jest pobieranie pokarmu w różnych okresach w ciągu doby z przewagą dnia. Skubiąc trawę chwytają ją wargami i zębami, nie używając do tego języka, następnie lekko zgryzają i połykają. Warga górna jest dwudzielna i ruchoma co pomaga selektywnie pobierać pokarm. Po okresie pasienia się, przeżuwając odpoczywają. Takich cykli w ciągu dnia może być kilka, a ich długość i intensywność zależy m.in. od temperatury, uciążliwości owadów, pory dnia. Alpaki preferują trawy o krótkich źdźbłach. W badaniach łączących na pastwisku alpaki i inne zwierzęta, np. owce udowodniono, że zwierzęta te mogą ze sobą koegzystować, pod warunkiem, że wielkość pastwiska jest dostosowana do wszystkich zwierząt i nie muszą one rywalizować o pokarm. Przeżuwanie odbywa się na stojąco i leżąco. Alpaki przeżuwają ruszając żuchwą ósemkowo (bydło eliptycznie, na jedną stronę). Przeżuwanie to jedno z najważniejszych elementów trawienia treści pokarmowej i jest tym dłuższe im więcej włókna w paszy. Pasza granulowana, wysłodki buraczane, marchew czy otręby są o wiele łatwiej strawne, a alpaki zjadają je szybko, więc dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego i zapewnienia właściwej realizacji behawioru pokarmowego nie powinno być ich w dawce pokarmowej zbyt dużo. Dodatki mineralne w postaci lizawek gatunek ten nie pobiera językiem, ale wargami i częściowo zębami. Zachowanie to obserwowane jest rzadko i ciężko określić czy ilość składników mineralnych pobieranych w ten sposób jest wystarczająca. Pobieranie wody odbywa się poprzez jej zasysanie. Południowoamerykańskie wielbłądowate są przystosowane do niedoborów wody i pobierają ją dość rzadko, ale zawsze powinny mieć do niej dostęp. W literaturze można się również spotkać z określeniem, że alpaka nie jest do końca wyłącznie trawożerna jak owca, ale aktywnie poszukuje na pastwisku również innych źródeł pokarmu, jeśli są dostępne. Można często zaobserwować, że jeśli alpaki mają w swoim zasięgu liście i igły drzew lub krzewów (nawet opadłe liście), a nawet rośliny zielne, również je pobierają, ale nie będą one oczywiście w stanie zastąpić im pastwiska. Ważne, by w zasięgu zwierząt nie znajdowały się rośliny szkodliwe i trujące. 

Alpaki wydalają kał w postaci granulek, wraz z moczem są wydalane do tzw. latryn, które zakładają na pastwisku jak i w boksach. Zwierzęta nie pasą się w ich pobliżu, co ma chronić m.in. przed rozprzestrzenianiem się pasożytów wewnętrznych, których jaja wydalane są w kałem. Wypróżnianie podlega facylitacji społecznej, jeśli jedna alpaka podchodzi się wypróżnić, to zwykle jedna po drugiej podchodzą i robią to samo. Podczas wyróżniania alpaka charakterystycznie przykuca. Jeśli robi to nie wypróżniając się, może to być objaw problemów ze strony układu wydalniczego lub pokarmowego. Zabranie ze sobą kilku bobków, gdy wyjeżdżamy ze zwierzętami ułatwi im wypróżnić się w nowym miejscu. 

Cria od pierwszych godzin życia żywią się mlekiem matki, początkowo podchodzą do wymienia bardzo często, nawet kilka razy w ciągu godziny pobierając niewielkie ilości mleka. Przy potrzebie karmienia młodych z butelki ważne, by układały szyję tak jak wtedy, gdy piją je z wymienia, dzięki czemu rynienka przełykowa układa się prawidłowo. Matka zazwyczaj odgania od wymienia obce cria, choć czasem obserwuje się, że samice pozwalają ssać mleko przez inne młode, jeśli są z nimi spokrewnione. Z czasem częstotliwość podchodzenia do wymienia spada, a rośnie zainteresowanie paszami stałymi. Dostęp do mleka matki cria ma zazwyczaj do około 6 miesiąca życia, wtedy zazwyczaj młode są odsadzane, by matka mogła zakończyć laktację. 

Behawior lokomotoryczny 

Związany jest z przemieszczaniem się zwierząt i potrzebą ogólnej aktywności ruchowej. Alpaki, poruszają się inochodem, co oznacza, że przednia i tylna kończyna jednej strony ciała poruszają się wspólnie. Alpaka nie jest uznawana za zwierzę o wysokiej potrzebie aktywności fizycznej. Dorosłe osobniki biegają bardzo rzadko, zazwyczaj jest to związane z potrzebą szybkiego przemieszczania się (np. na lub z pastwiska), podczas zabaw, walk, uciekając. Pogoń może występować także podczas dołączania nowego osobnika do stada lub przy przeganianiu z pastwiska intruza. Alpaka biegnąc galopem pochyla głowę dość nisko nad ziemią (Fot. 1). Młode lubią biegać podczas zabaw, a czasem po prostu biegać po pastwisku. Mniej typowym sposobem poruszania się są podskoki, kiedy alpaka podskakuje na wszystkich czterech kończynach i tak przemieszcza się do przodu. Jest to wyraz bardzo dużego zadowolenia obserwowany także podczas zabaw młodych. Inne zachowania jak stawanie dęba, przyklękanie na przednich kończynach, kręcenie się w kółko, podskakiwanie na czterech kończynach, naskakiwanie na siebie może być obserwowane podczas zabaw (zwłaszcza u cria) oraz walk samców. Czasem wystraszone zwierzę chcąc się uwolnić podskakuje i kopie, nawet na wysokość twarzy człowieka. 

Fot. 1. Galopujący samiec (fot. Kapustka J.)

Bardzo niebezpiecznym zjawiskiem jest paniczna ucieczka. Zwierzę próbuje wtedy uciec za wszelką cenę nie parząc na przeszkody, mogąc bardzo łatwo zrobić sobie krzywdę. Czasem spłoszone stado potrafi wbiec w ogrodzenie czy stratować któregoś z członków. Panikę łatwiej wywołać u zwierząt nieoswojonych, ale bezwzględnie należy unikać wszelkich czynników które mogą wywołać taką reakcję (głośne, nagłe dźwięki, gonienie).

Behawior rozrodczy

Składa się na kilka etapów: poszukiwanie partnera, zaloty i akt kopulacji. Zachowania te są złożone i specyficzne dla danego gatunku. Samce i samice rzadko są utrzymywane razem i dla prawidłowej organizacji rozrodu – nie powinny być. Alpaki są poligamiczne, a kojarzenie jednego samca z kilkoma samicami jest typowe. Samice mogą zajść w ciążę niemal w każdym momencie, ale hodowcy zazwyczaj planują ten czas tak, by młode rodziły się w podobnym czasie w ciągu roku. 

Pewne elementy zachowań rozrodczych, jak naskakiwanie, mogą pojawiać się już w młodym wieku mając postać zabawy. Młode samczyki mogą przejawiać również zachowania rozrodcze przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. Dorosłe samce będąc w pobliżu samic dumnie paradują, z podniesioną wysoko głową i napiętymi mięśniami (tzw. postawa imponująca). Wąchają latryny, w których wypróżniały się samice i prezentują odruch flehmen (detekcja feromonów). Jeśli samce są na pastwisku blisko samic częściej dochodzi między nimi do konfliktów i walk. Zaloty polegają na gonieniu za samicą i naskakiwaniu na nią, czasem lekkim podgryzaniu kończyn oraz wydawaniu charakterystycznego ,,śpiewu” określanego jako gulgocząco-charczący (po angielsku określany jako orgling). Jeśli samica jest gotowa do rozrodu kładzie się, a samiec przystępuje do krycia. Kopulacja u alpak trwa długo, średnio 20-30 min, ale zdarzają się kopulacje nawet 50-cio minutowe, nie ma doniesień by czas kopulacji wpływał na skuteczność zapłodnienia. Samiec przez cały ten czas wydaje takie dźwięki jak podczas zalotów. Co jakiś widać jak samiec lekko oddala tylną część ciała od samice po czym przybliża z powrotem. Umieszcza tak prącie raz w jednym, raz w drugim rogu macicy. U alpak nie da się określić dokładnego momentu ejakulacji, ponieważ trwa ona dłużej i jest pulsacyjna, dlatego samce przekładając prącie z jednego rogu do drugiego deponują nasienie w obu. Mniej doświadczone samce mogą mieć problem z prawidłowym pokryciem samicy, czasem nie wiedząc z której strony mają usiąść na niej. Samica, która nie akceptuje samca, np. z powodu ciąży, niegotowości do rozrodu, bywa, że samicy nie odpowiada konkretny samiec (m.in. z powodu koloru umaszczenia) nie położy się mimo jego starań. Ucieka przed nim, kopie i pluje. Nieakceptacja samca przez samicę bywa jednym ze sposobów sprawdzenia skuteczności poprzedniego krycia.  

Zbliżający się termin porodu można zaobserwować przez zmiany w zachowaniu samicy. Mogą być bardziej niespokojne i częściej wąchają latryny, choć zmiany mogą być tak subtelne, że nie zauważalne dla właściciela. Akt porodu składa się z trzech faz: rozwarcie szyjki macicy, poród właściwy oraz wydalenie łożyska. Podczas pierwszej fazy samica może być niespokojna, muczeć, częściej oddawać mocz i kał; zaczyna się 2-6 godzin przed porodem. Poród właściwy u wieloródek trwa krótko, 20-30 min i zazwyczaj nie wymaga pomocy. Samica podczas porodu może na przemian kłaść się i wstawać. Łożysko jest wydalane w ciągu 2 godzin od porodu. Samica go nie zjada. 

Młode w ciągu kilkunastu-kilkudziesięciu minut po porodzie powinno wstać i zacząć szukać wymienia. Matka nie wylizuje cria, wysycha ono na słońcu i lekkim wietrze (w taką pogodę odbywa się większość porodów, zazwyczaj w porze porannej) (Fot. 2).

Fot. 2. Jednodniowe cria z matką w kojcu porodowym (fot. Kochaniec M.)

Matka obwąchuje młode i trąca je nosem oraz dotyka wargami mucząc. Bardzo ważne by matka miała niezakłócony kontakt z potomstwem zaraz po narodzinach co sprzyja tworzeniu prawidłowej więzi między nimi. Doświadczone samice pomagają cria nakierowując je na wymię. Bardzo ważne jest by cria jak najszybciej wypiło siarę, zapewniającą mu odporność na pierwsze miesiące życia. Podczas picia podnosi ono ogonek i wygina charakterystycznie szyję oraz podbija co jakiś czas sutek stymulując wydzielanie mleka. Dowodem na to, że faktycznie napiło się siary są białe ,,wąsiki: na wargach. Matka podczas kontaktu z młodym wydaje charakterystyczne klikanie, w późniejszym czasie również młode ,,klika” do matki. Kiedy młode ma problem z pobraniem siary, należy sprawdzić czy odruch ssania jest prawidłowy, a także czy matka ma pokarm. Czasem jest niezbędne zdojenie matki i podanie siary w butelce lub jej wzbogacenie. Warto karmić stojąc z tyłu lub montować butelkę tak, by człowiek nie był obecny w czasie picia, co ma zmniejszyć ryzyko rozwoju zaburzeń (Fot. 3).

Fot. 3. Karmienie z butelki bez udziału człowieka (źródło: McGee Bennett, 2014)

  Zdarza się, że matka nie akceptuje swojego potomstwa. Nie interesuje się nim, nie pozwala do siebie podejść ani napić siary. Przyczyn takiego stanu może być wiele: niedoświadczenie, silny stres matki, zapalenie gruczołu mlekowego. Takie młode trzeba wychowywać samodzielnie, karmiąc głównie butelką i dbać o relacje z innymi członkami stada. Nie powinno się separować cria od stada ani tym bardziej od matki, jeśli nie ma takiej potrzeby.

Behawior socjalny

U alpak o składzie i wielkości stada decyduje człowiek. Relacje w stadzie są definiowane przez hierarchię. Naturalnie samce dominują nad samicami, a samice nad młodymi. Jednakże wewnątrz każdej grupy relacje są złożone a hierarchia nieliniowa. O pozycji decydują nie tylko predyspozycje fizyczne (wielkość, siła), ale i psychiczne (pewność siebie, temperament). Nie wiadomo dokładnie jaka wielkość stada jest dla alpak optymalna pod kątem stabilności hierarchii i relacji w stadzie. Zazwyczaj można wyróżnić przewodnika stada - osobnika będącego najwyżej w hierarchii, następnie osobniki będące na wyższej i środkowej pozycji oraz te z niższych szczebli. Przewodnik nie zawsze musi iść pierwszy ani pierwszy podchodzić do człowieka, zazwyczaj jest to domena osobników najciekawszych, zwłaszcza, gdy miejsce/sytuacja są nowe. U innych gatunków młode otrzymują pozycję od matki w hierarchii wśród młodych, prawdopodobnie u alpak jest podobnie. To, na jakiej pozycji w hierarchii jest dany osobnik najłatwiej zauważyć podczas pobierania pokarmu lub przy dostępie do innych zasobów. Osobniki niżej w hierarchii zazwyczaj starają się nie przebywać w bezpośrednim sąsiedztwie tych wyższych, a jeśli znajdą się zbyt blisko mogą zostać odgonione. Wewnątrz grupy można zaobserwować również przyjaźnie. Najczęściej są to osobniki o podobnej pozycji oraz wieku. Przy zmianie składu stada (dołączeniu lub odłączeniu osobnika) hierarchia może się zmienić (ten nowy musi znaleźć swoje miejsce). Jest to newralgiczny moment zwłaszcza u samców, u których nowy osobnik jest ścigany przez resztę stada. Można nieco złagodzić ten proces, początkowo pozwalając na spotkania tylko przez ogrodzenie, a następnie kontakt stopniowy na jednym pastwisku na początku z samcami będącymi niżej w hierarchii, a później z pozostałymi. Bywa, że grupa składająca się z osobników jednolitych kolorystycznie nie zaakceptuje nowego członka o odmiennym umaszczeniu. 

Dla alpaki stado jest podstawą poczucia bezpieczeństwa, a separacja jednego osobnika będzie wiązać się z jego silnym stresem. Dla zwierzęcia socjalnego możliwość przejawiania zachowań związanych z kontaktami w grupie ma istotne znaczenie dla jego dobrostanu. Dlatego nie powinno się utrzymywać alpak pojedynczo, takie postępowanie spowoduje obniżenie dobrostanu, a co za tym idzie doznawanie przewlekłego stresu, który pogarszając kondycję i obniżając odporność przyczynia się do większej zapadalności na choroby. Zakłada się minimalną wielkość stada alpak na 3 osobniki. 

Behawior socjalny dzieli się na zachowania afiliacyjne i agonistyczne. Afiliacja to tworzenie pozytywnych więzi. Będą to wszelkie pozytywne zachowania pomiędzy osobnikami jak nawoływanie się, komunikacja matka-młode, przebywanie obok siebie zaprzyjaźnionych osobników (Fot. 4), a nawet ostrzeganie się nawzajem przez niebezpieczeństwem (co powoduje zbicie się w grupę). Agonizm to natomiast zwiększanie dystansu zarówno fizycznego jak i psychicznego. Zaliczyć do niego można odganianie innego osobnika, walki, pogonie, plucie. Konflikty można zaobserwować np. w miejscu do leżenia, gdy jeden osobnik podnosi głowę z odwiedzionymi do tyłu uszami, ostrzegawczo wokalizuje lub pluje na drugiego, który zbyt blisko podszedł, a znajduje się niżej w hierarchii. Ten drugi zazwyczaj odchodzi. Takie zależności nazywa się sygnałami grożenia i uległości. Jeśli jest w podobnej pozycji może również zacząć pluć i konflikt trwa, póki jeden nie odejdzie lub sytuacja się nie zmieni. Plucie to reakcja obronna służąca odstraszeniu przeciwnika tego samego lub czasem innego gatunku. Wyróżnia się kilka typów plucia w zależności od stopnia zdenerwowania zwierzęcia - 1) fuknięcie powietrzem, 2) plucie śliną i tym co znajduje się aktualnie w jamie gębowej, 3) plucie treścią żołądka C1. U młodych osobników postawa uległości przybiera inną formę - obniżenia przedniej części ciała z charakterystycznym wygięciem szyi i zadarciem ogona na grzbiet (po angielsku nazywana submissive crouch).

Fot. 4. Zaprzyjaźnione osobniki lubią leżeć obok siebie (fot. Kapustka J.)

Walka może zaczynać się stanięciem na tylnych kończynach i zderzeniem klatkami piersiowymi. Jest charakterystyczna dla samców i polega na gonieniu przeciwnika, pluciu, podgryzaniu tylnych nóg i boków i wydawaniu głośnych ryków. Następnie samce mocują się szyjami, gryzą za szyję i uszy, próbując powalić przeciwnika na ziemię i kładą się na nim. Po walce w wyniku silnego pobudzenia zwierzętom opada dolna warga. Zabawa zaprzyjaźnionych dorosłych samców może wyglądać bardzo podobnie, ale zwierzęta nie plują siebie oraz nie wydają głośnych dźwięków, nie jest ona również tak brutalna jak walka.

Poczucie bezpieczeństwa w stadzie podyktowane jest wzajemnym ostrzeganiem się przed niebezpieczeństwem i zminimalizowaniem ryzyka bycia upolowanym. Mimo względnego bezpieczeństwa alpak utrzymywanych przez człowieka, instynkty te są silnie zakorzenione. Pozwala to również na możliwość odpoczynku, mając świadomość, że inne osobniki obserwują otoczenie. W niektórych stadach naturalnie wyłania się ,,ochroniarz”, który lubi przebywać na podwyższeniu i obserwuje otoczenie, ostrzegając resztę, jeśli jest taka potrzeba. Oprócz ochroniarzy, niektóre alpaki wykazują agresję w stosunku do małych drapieżników, jak psy czy lisy. Po wtargnięciu intruza na pastwisko taki osobnik ściga go i po dogonieniu atakuje przednimi kończynami próbując wdeptać w ziemię. Należy jednak pamiętać, że alpaki nie obronią się przed bardzo dużymi psami, sforą nawet mniejszych psów, bądź innymi większymi drapieżnikami, jak choćby wilkami. W nowych sytuacjach u alpak zazwyczaj przeważa uczucie lęku nad ciekawością, dlatego potrzebują trochę czasu by oswoić się z nowymi przedmiotami czy miejscami. Pierwsze do zbadania nowego przedmiotu podchodzą osobniki najciekawsze, obwąchując je i czasem dotykając wargami.

Relacje z człowiekiem

Relacje z człowiekiem mogą wpływać pozytywnie jak i negatywnie na zwierzęta, w zależności od tego, jak są tworzone. Relacje opierające się na pozytywnych emocjach i budowaniu zaufania pozytywnie wpływają na wspólną koegzystencję. Z drugiej strony siłowe traktowanie i niezwracanie uwagi na emocje obniża jego dobrostan i powoduje, że strach wobec człowieka może narastać. Alpaka jest zwierzęciem stadnym, które nie będzie tworzyć z człowiekiem tak zaawansowanych relacji, jak pies. Z drugiej strony nie ma oczywiście przeciwskazań, by alpaka zaufała człowiekowi. Ważne również by nie wywoływać niepotrzebnie strachu u zwierząt, nie zachowywać się ,,jak drapieżnik”. Chodzić przy nich spokojnie, nie machać rękoma, mówić do nich. Alpaki poznają nie tylko nasz wygląd i sposób poruszania się, ale i głos, wchodząc dawajmy znać, że się pojawiliśmy, wykonując czynności mówmy do nich. Mówiąc ,,mam dla was sianko”, ,,idziemy do domku” i wykonując dane czynności uczymy zwierzęta co znaczą dla nas te określenie i w przyszłości będą wiedzieć co po nich następuje.  

Zazwyczaj w dużych i bardzo dużych stadach kontakty ograniczają się głównie do zadawania paszy, sprzątania i wykonywania niezbędnych zabiegów pielęgnacyjnych, zootechnicznych czy weterynaryjnych. W takiej sytuacji zwierzęta nie boją się człowieka, ale również nie są odwrażliwione na dotyk. Wynika to zazwyczaj z braku czasu na pracę z każdym zwierzęciem, nie z samego faktu wielkości stada. Tworzenie bliższej relacji wymaga większego zaangażowania właściciela/opiekuna. Zaczyna się ona jeszcze przed narodzeniem cria poprzez budowanie zaufania u matki. Dla młodego matka jest pierwszym wiarygodnym źródłem informacji o świecie. Jeśli będzie trzymać się z dala od człowieka i nie pozwalać zbliżyć się do młodego, daje swojemu potomstwu jasną informację, że TEN człowiek nie jest godny zaufania i lepiej się do niego nie zbliżać. Wpływ ma również genotyp, można obserwować, że młode pod kątem temperamentu są podobne do swoich matek.

W okresie od urodzenia do odsadzenia mówi się, że młode powinno przebywać z matką i stadem, a człowiek powinien trzymać się wyłącznie na uboczu. Jest w tym sporo prawdy, ponieważ socjalizacja wewnątrzgatunkowa poprzez kontakt z innymi osobnikami swojego gatunku jest niezwykle ważna dla prawidłowego rozwoju zachowań. Alpaka uczy się jak być alpaką. Błędy w tym okresie, a dokładniej mówiąc, odseparowanie młodego osobnika, mogą sprawić, że zwierzę nie będzie do końca prawidłowo komunikować się z własnym gatunkiem. Rola człowieka w życiu młodego zwierzęcia nie powinna być wiodąca, ale dodatkowa. Trzymanie się całkowicie na uboczu i niewchodzenie w interakcje z cria również nie jest najlepszym rozwiązaniem, zwłaszcza, gdy w przyszłości chcemy zwierzę użytkować bądź zwyczajnie być w stanie do niego podejść, wykonać niezbędne czynności. Do tej pory zalecano, by kontakt z alpaką pojawiał się, gdy skończy ona 6 miesięcy. Stawiając się na miejscu tego zwierzęcia można sobie wyobrazić, że przez pół roku życia człowiek trzymał się z dala ode mnie, nie dotykał, nie karmił, a po przekroczeniu ,,magicznej” granicy wieku nagle chce do mnie podchodzić, karmić, głaskać. Z punktu widzenia zwierzęcia taki przeskok o 180° jest totalnie nienaturalny i nieprzewidywalny. Można tutaj stwierdzić, że przesada w żadną ze stron nie jest dobra. Kiedy młode do nas podchodzą można się dać obwąchać, wystawić rękę, jeśli pozwolą się dotknąć - pogładzić lekko po szyi. 

Za następny etap tworzenia relacji można uznać wiek 6 miesięcy, a dokładniej moment odsadzenia młodego od matki na czas jej zasuszenia. Dla młodej alpaki to jeden z krytycznych okresów, ale niezbędny do przeprowadzenia. Sam okres odsadzenia, a przynajmniej jego początek, nie jest najlepszy pod kątem rozpoczynania kolejnych etapów pracy z alpaką, a mianowicie rozpoczęcia szkolenia, ponieważ wiąże się z silnym stresem. Najlepiej takie elementy zacząć wprowadzać, gdy nie występują silne czynniki zakłócające (np. przeprowadzka do nowego domu to też silny stres). Z drugiej strony zbyt późne rozpoczęcie szkolenia może obniżyć jego trwałość i efektywność. Optymalny wiek to około 8-12 miesięcy by rozpocząć podstawowe szkolenie polegające na nauce zakładania kantarka, chodzenia na uwiązie, przyzwyczajaniu do nowych sytuacji. Wraz ze szkoleniem warto kontynuować odwrażliwianie, czyli przyzwyczajanie do dotyku. Trening nie służy tylko użytkowaniu alpak w turystyce czy alpakoterapii, ale także ułatwi wykonywanie codziennych czynności oraz obniża stres np. podczas wizyty lekarza weterynarii. 

Praca ze starszym zwierzęciem, które wcześniej nie było przyzwyczajone do bliskości człowieka jest zazwyczaj trudniejsza, ale nie niemożliwa. Jeśli zwierzę trafiło do nas z innego miejsca najlepiej dać mu początkowo czas na aklimatyzację i ułożenie relacji ze stadem. Postępowanie nie różni się od szkolenia młodego zwierzęcia. Zazwyczaj jednak trwa nieco dłużej, a postępy nie są może tak skokowe. Należy pamiętać, że szkolenie zawsze wiąże się z lekkim stresem zwierzęcia wynikającym z tego, że znajduje się ono w nowej sytuacji, można to porównać do wspomnień z pierwszego dnia w szkole, czuło się stres, ale z perspektywy czasu nie było to negatywne doświadczenie. Alpaki mają troszkę trudniej, ponieważ nie wiedzą, po co człowiek to robi, ale z czasem przyzwyczajają się do tego i te czynności nie kojarzą się im z niczym złym.  

Budowanie relacji opartej na zaufaniu zwierzęcia nie jest całkiem prostym zadaniem, ale nie jest też tak trudne, by było niemożliwe do osiągnięcia. Trzeba pamiętać, że każda alpaka jest inna, ma własną osobowość i trzeba do niej podchodzić indywidualnie.  

Zachowania pielęgnacyjne

U alpak o zachowaniach pielęgnacyjnych mówi się tylko w kontekście pielęgnacji własnego ciała i nie ma to zachowanie kontekstu socjalnego, jak u wielu innych gatunków, gdzie wzajemne skubanie i wylizywanie służy zacieśnianiu więzi. Podstawowymi elementami tego zachowania będzie drapanie się i skubanie. Zazwyczaj wtedy, gdy zwierzę coś swędzi, boli, chodzą po nim owady. Dlatego częstsze ich występowanie można obserwować przy dużej aktywności owadów, a także przy problemach skórnych (np. inwazji świerzbowca). Alpaki lubią również ocierać się o różne elementy, zazwyczaj jest to ogrodzenie (zwłaszcza siatka) lub krzewy. Właściciele czasem celowo montują czochradła, np. szczotka od dużej miotły, ale takie elementy będą sprzyjać roznoszeniu się chorób skórnych, jeśli występują. Zachowanie często obserwowane na pastwiskach to tarzanie się w piasku. Zazwyczaj zwierzęta znajdują sobie na pastwisku miejsce, gdzie często się kładą i tarzają, przez co nie rośnie tam trawa. Tarzanie służy pielęgnacji okrywy włosowej, a leżąc na gołej ziemi łatwiej oddają ciepło w upalne dni. Bardziej efektywnym sposobem schłodzenia jest kładzenie się na zimnych i/lub mokrych powierzchniach. W upalne dni bardzo pożądane będą małe baseniki (z regularnie wymienianą wodą), spryskiwacze (na których zwierzęta się kładą), mokry piach. Okna termiczne alpaki mają na brzuchu, zatem polewanie ich po grzbiecie będzie nieefektywne. Polewać, jeśli już, można po nogach i brzuchu. W słoneczne dni można również obserwować kąpiele słoneczne. Alpaki kładą się na słońcu leżąc niemal w bezruchu przez dłuższy czas. Taki sposób leżenia wskazuje, że zwierzę jest wtedy całkowicie zrelaksowane i czuje się bezpiecznie (Fot. 5). Pielęgnacja ciała to ważne zachowanie z punktu widzenia utrzymania w dobrej kondycji skóry i okrywy włosowej. Służy też ochronie i odganianiu owadów.  

Fot. 5. Stado zażywające kąpieli słonecznej (Fot. Kapustka J.)

Behawior alpak jest fascynujący i nietypowy, w dużej mierze odmienny od zachowań innych zwierząt. Dlatego warto go poznawać i uczyć się tego gatunku. Będzie to sprzyjać nie tylko lepszemu jego zrozumieniu i budowaniu więzi, ale również wczesnemu zauważeniu wszelkich odstępstw od normy. Zwierzęta poprzez behawior ,,mówią” nam o sobie. 

 

Mgr inż. Joanna Kapustka

Katedra Etologii Zwierząt i Łowiectwa,
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie