Biegunki u Cria – czy zawsze winne są kokcydia?

Szacuje się, że nawet 1/5 zgonów cria w pierwszych dniach i tygodniach życia to wina biegunek. U młodego organizmu bardzo szybko może doprowadzić do odwodnienia, hipoglikemii i spadku masy ciała. Uszkodzone zostają także kosmki jelitowe odpowiadające za wchłanianie składników pokarmowych do organizmu. Przyczyną biegunek mogą być nie tyko różnorodne patogeny (bakterie, wirusy, pasożyty), ale także nieodpowiednie żywienie czy zła higiena. W niniejszym artykule zostaną scharakteryzowane możliwe czynniki wywołujące biegunki u cria.

Warto zapamiętać, że biegunkę diagnozuje się, gdy cria oddaje nieprawidłowo uformowany kał, zazwyczaj wodnisty, może być o zmienionym kolorze od zielonkawego po pomarańczowy. Jeśli przyczyną jest przejedzenie lub inne przyczyny żywieniowe to powinien ustąpić po około jednym dniu. Jeśli trwa dłużej lub obserwuje się nagłe spadki masy ciała, a młode są osłabione to najpewniej przyczyną jest patogen. Biegunkę rozpoznaje się po pobrudzonych kałem tylnych nogach, można zobaczyć także nieprawidłowo uformowany kał na pastwisku czy w boksie.

Poza patogenne przyczyny biegunek

Biegunka nie zawsze musi być wynikiem wniknięcia patogenu do organizmu. Winowajcą może czasem być żywienie. Szczególnie, kiedy trzeba młode dokarmiać albo w ogóle karmić z butelki preparatami mleko zastępczymi lub mlekiem innym, niż alpaki. Podanie dziennej dawki większej niż 15% masy ciała młodego zwiększa ryzyko zaburzeń pracy przewodu pokarmowego. Podawanie wszelakiego mleka niepewnego pochodzenia bądź jakości może wywołać biegunkę. U młodych pijących mleko tylko od matki trzeba sprawdzić czy samica nie ma zapalenia wymienia (mastitis). Może mieć ono różnorodne podłoże, w tym bakteryjne, młode pijąc zakażone mleko zaraża się nimi. U cria, które zaczęły już pobierać pokarm stały biegunka może wystąpić po zjedzeniu zbyt dużej ilości świeżej wiosennej trawy bądź paszy treściwej. Jeśli biegunka wystąpiła podczas terapii antybiotykowej to najpewniej one są jej przyczyną.

Patogenne przyczyny biegunek

Pierwotniaki i inne pasożyty

Jako najczęstszą przyczynę biegunek u cria wymienia się kokcydiozę. Chorobę tą wywołują pasożytnicze pierwotniaki z rodzaju Eimeria spp. Są one swoiste dla gatunku, alpaki najczęściej atakują Eimeria. macusaniensis, E. lamae, E. alpacae, E. punoensis czy E. ivitaensis. Pasożyt przechodzi cały cykl życiowy w organizmie jednego żywiciela, wnika do komórek nabłonka błony śluzowej jelit powodując ich uszkodzenie. Kokcydioza jest dość częstym problemem w stadach alpak. Szczegółowo było o niej napisane w artykule: Kokcydioza u alpak. Oczywiście nie jest to jedyny pasożyt czy patogen wywołujący biegunki. Kryptosporydioza i giardioza również może być diagnozowana u alpak. Oba gatunki to, tak jak kokcydia, pasożytnicze pierwotniaki. Niestety, obie choroby uznaje się także za zoonozy, czyli może zarazić się nimi człowiek, choć ryzyko jest niewielkie. Musiałoby się mieć bezpośredni kontakt z kałem zarażonych zwierząt (np. zjeść coś co zostało nim zanieczyszczone, nie umyć rąk po sprzątaniu bądź zanieczyścić wodę w studni odchodami i używać nieprzegotowaną). Cryptosporidium parvum jak i inne pierwotniaki z rodzaju Cryptosporidium spp. mogą wywoływać biegunki u cria nawet już w pierwszym tygodniu życia. Powodując nagły spadek masy ciała nawet o 10-14%. Biegunka wywoływana przez nie jest płynna, o zielonkawym kolorze i mocno nieprzyjemnym zapachu. Ze względu na nagłe spadki masy ciała powinno się bezzwłocznie podać płyny. Ostatnia z chorób wywoływanych przez pasożytnicze pierwotniaki to giardioza (wywoływana przez Giardia spp.). Zazwyczaj wzmożone zachorowania obserwuje się w okresie zwiększonych opadów deszczu. Szczególnie jeśli na pastwiskach stoi woda przez dłuższy czas. Przed biegunką u niektórych cria można zaobserwować parcie bez możliwości wypróżnienia się. Biegunka jest płynna, śluzowata, lekko zielonkawa, czasem pienista (Fot. 1). Oocysty wszystkich gatunków są bardzo odporne w środowisku i łatwo mogą wywołać chorobę u młodych lub słabszych zwierząt. Część dorosłych może być bezobjawowymi nosicielami i wydalać oocysty do środowiska. Wszystkie gatunki dość powszechnie występują. Najlepszą ochroną przed nimi jest utrzymanie czystości (zwłaszcza regularne sprzątanie pastwisk i budynków), dezynfekcja oraz regularne badania kału. Niektóre z gatunków (Cryptosporidium spp., Giardia spp.) ciężko wychwycić w tradycyjnym badaniu flotacyjnym, więc jeśli podejrzewa się, że to one są przyczyną biegunek warto wykonać bardziej dokładne badania kału. Biegunki u cria mogą występować również w następstwie intensywnej inwazji nicieni żołądkowo-jelitowych, ale nie jest to częsty czynnik etiologiczny.

Fot. 1. Pienista zielonkawa biegunka przy zakażeniu Giardia spp. (źródło: Walker P.G. 2022. Neonatology. W: W: Niehaus A.J. Medicine and Surgery of Camelids. 4th edition, Wiley Blackwell, Iowa State University Press) 

Bakterie

Jedną z głównych bakterii wywołujących biegunki jest E. coli powszechnie występująca jako tzw. bakteria kałowa. Nie powinna jednak dostać się do początkowych odcinków przewodu pokarmowego, bo rezultatem mogą być problemy gastryczne, jak wzdęcia i ból brzucha, ospałość i oczywiście obfita, płynna biegunka. Szczepami najczęściej wywołującymi biegunki od łagodnych po ostre są: ETEC (enterotoksygenny), EPEC (enteropatogenny) i EHEC (enterokrwotoczny). Zakażenie może pojawić się już w trzeciej dobie życia. Istnieje ryzyko wstąpienia także posocznicy. Bakterie mają tendencję do nabywania oporności na antybiotyki, więc warto dobrać odpowiedni lek do zwalczania kolibakteriozy. Niektóre szczepy atakują także ludzi (verocytotoksyczne szczepy E. coli). Bezsprzecznie bardzo niebezpieczną bakterią jest Clostridium perfringens, dobrze znana wielu hodowcom. Atakuje zazwyczaj w 2-3 tygodniu życia. Biegunki najczęściej wywołuje typ C i ewentualnie A, choć nie jest to główny objaw choroby. Bakteria atakuje różne narządy, powodując osłabienie (Fot. 2), zaburzenia równowagi, opieranie głowy o ścianę, nawet konwulsje. Biegunka jest wodnista. Clostridium jest w stanie doprowadzić do śmierci cria już w kilkanaście godzin. Rzadko, ale czasem obserwowaną przyczyną biegunek może być Salmonella spp. Częściej jednak jest obserwowana przy zakażeniach mieszanych:E. coli, Salmonelli i kokcydiów. U alpak biegunkę może wywołać także Campylobacter jejuni i C. coli, ale nie jest to częsty patogen

Fot. 2. Cria powinny być aktywne, polegiwanie czy problemy ze wstaniem są najpewniej objawem choroby (źródło: autor)

Wirusy

Do przyczyn wirusowych biegunek u cria zalicza się: koronawirusy, rotawirusy i wirus wywołujący wirusową biegunkę bydła (BVDV). Koronawirus może atakować układ oddechowy (alphacoronavirus) oraz układ pokarmowy (betacoronavirus). Betacoronavirus powoduje ostre biegunki u cria o ciemno zielonym kolorze. Jest wymieniany jako najczęstsza przyczyna biegunek o podłożu wirusowym, w przeciwieństwie do rotawirusów, które rzadko się spotyka. Zaraża zwierzęta w różnym wieku, od kilku dniowych cria do nawet kilkutygodniowych. Dorosłe zwierzęta mogą zawlec wirusa np. z wystawy. W przypadku silnego odwodnienia może doprowadzić do śmierci w ciągu kilku dni. Badania prowadzone w Ameryce Południowej pokazują, że wiele dorosłych zwierząt posiada przeciwciała odpornościowe przeciw wirusowi, zatem musiały kiedyś przechorować. Wirusowa biegunka bydła (BVDV) wywoływana jest przez wirusa z rodzaju Pestivirus , rodziny Flaviviridae. U młodych zwierząt wywołuje przewlekłe biegunki i objawy ze strony układu pokarmowego przyczyniające się do słabszego wzrostu i rozwoju. W dodatku młode zakażone jeszcze przed porodem (matka była chora w ciąży) mogą być tzw. PI (persistently infected), co oznacza, że są stałym nosicielem wirusa i rozsiewają go w środowisku.

Biegunki mają różnorodne podłoże, te patogenne mogą być niebezpieczne, zwłaszcza dla młodych zwierząt. Jednym z podstawowych sposobów na uniknięcie biegunki jest utrzymywanie czystości w boksach i na pastwisku, regularne (najlepiej codzienne) sprzątanie latryn, regularna dezynfekcja, a także badania okresowe stada (zwłaszcza parazytologiczne). Należy pamiętać, że dorosłe zwierzęta mogą być nosicielami i rozsiewać patogeny w środowisku, a chorują tylko cria i zwierzęta z obniżoną odpornością. Niestety, część patogenów (zwłaszcza pierwotniaki) mają bardzo odporne na czynniki środowiskowe oocysty i mimo podjętych starań wywołają biegunkę. W takiej sytuacji powinno się jak najszybciej wezwać lekarza weterynarii, który zapewni nawodnienie i podejmie leczenie.