W ostatnim czasie coraz więcej pojawia się doniesień o ryzyku związanym z zarażeniem wirusem niebieskiego języka przez alpaki. Do tej pory choroba ta uznawana była za typową dla terenów tropikalnych i subtropikalnych, jednak w ciągu ostatnich 15-20 lat zaczęła się także pojawiać na terenach strefy umiarkowanej Ameryki, Azji i Europy (głównie zachodniej). W artykule zostanie przedstawiona charakterystyka choroby, jej przyczyny, objawy i dotyczące jej przepisy prawne.

 

Choroba niebieskiego języka jest wywoływana przez wirusa Orbivirus sp. rodzina Reoviridae nazywanego bluetongue virus (w angielskojęzycznej literaturze nazywany skrótem BTV, a chorobę BT). Nie ma on zdolności przenoszenia się drogą kropelkową jak wiele wirusów jakie znamy z codziennego życia. Przenoszą go małe muchówki ssące krew z rodzaju Culicoides, rodzina Ceratopogonidae, w Polsce nazywane kuczmanami. Są to niewielkie owady przypominające komary żywiące się krwią, ale znacznie mniejsze od nich (Fot. 1). Często nie są w ogólne dostrzegane. Choroba występuje sezonowo, w okresach aktywności owadów. Po wyssaniu krwi zarażonego zwierzęcia wirus replikuje się w gruczołach ślinowych owada i po około dziesięciu dniach może zostać przeniesiony na kolejne zwierzę podczas ukłucia. Owady same w sobie nie są rezerwuarem, muszą wcześniej wyssać krew zarażonego zwierzęcia. Jest to choroba dotykająca głównie przeżuwacze, bydło i owce, dzikie przeżuwacze. Chorują na nią także wielbłądowate.

 
 

Fot. 1. Owad z rodzaju Culicoides (z lewej) i komar (po prawej) (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Culicoides)

       

Chorobę uznaje się za endemiczną w Afryce i Bliskim Wschodzie, gdzie rezerwuarem wirusa są bydło, owce i kozy. Doniesienia o wystąpieniu choroby niebieskiego języka u wielbłądowatych (lam lub alpak) w Europie pochodzą sprzed 2010 roku (lata 2007-2009). Głównie z Niemiec, Belgii, Holandii, Szwajcarii i Francji. Badania prowadzone były na zasadzie wykrycia tzw. seropozytywności, czyli, czy badane zwierzę ma we krwi przeciwciała przeciw wirusowi, co oznacza, że organizm miał z nim styczność. Jest to ważne, ponieważ nie u każdego zwierzęcia choroba musi dawać objawy. Oznacza to, że część populacji jest chora bezobjawowo, a będąc kąsanym przez kuczmany może rozprzestrzeniać wirusa. Jednak u tych zwierząt, u których rozwiną się objawy można obserwować przede wszystkim owrzodzenia i nadżerki w jamie gębowej, od czego choroba wzięła swoją nazwę, jednak u alpak te objaw nie zawsze się pojawia. Pierwsze objawy obserwuje się po kilku dniach od zakażenia. Oprócz charakterystycznych objawów podanych powyżej można zaobserwować podskórne krwawienia w rejonie jamy ustnej (Fot. 2), zapalenie spojówek, spadek aktywności i częstsze polegiwanie, zmniejszenie apetytu, przy osłuchiwaniu nieprawidłowe szmery płucne oraz duszności, czasem opisywane jako kaszel lub oddychanie połączone z czymś podobnym do czkawki (niekiedy niewydolność oddechowa), czasem poronienia. Zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu lub śmierci występuje, jeśli w trakcie choroby dojdzie do wtórnego zakażenia bakteryjnego bądź gdy zwierzę jest w gorszej kondycji. W literaturze naukowej można znaleźć doniesienia o śmierci alpak w wyniku nadostrego przebiegu BT charakteryzujące się nagłym osłabieniem, polegiwaniem, niepobieraniem pokarmu i niewydolnością oddechową. W jednym przypadku z USA z jamy gębowej i nozdrzy wydobywała się piana. Śmierć następowała w ciągu 24 godzin. W badaniach sekcyjnych wykryto m.in. dużo płynu w klatce piersiowej i osierdziu, przekrwienie i obrzęk płuc, przekrwienie wątroby, śledziony i nerek, owrzodzenia języka, podniebienia i wewnętrznej części policzków oraz zmiany w sercu. U owiec i bydła obserwuje się również gorączkę czy owrzodzenia na obwódce racic skutkujące kulawizną. Bydło jest mniej wrażliwe i zazwyczaj wraca do zdrowia po kilku dniach. U alpak też większość zakażeń nie kończy się śmiercią, zachorowania mogą być bezobjawowe lub z łagodnymi objawami.

 
     

Fot. 2. Podskórne krwawienia w jamie ustnej (Źródło: Wright I.M. 2014. Serological and genetic characterisation of putative new serotypes of bluetongue virus and epizootic haemorrhagic disease virus isolated from an Alpaca. Magister Scientiae dissertation in Biochemistry at the Potchefstroom Campus of the North-West University).

       

Wykryto ponad 20 wariantów BTV. Większość badań naukowych sprzed 2010 roku wymienia BTV-8 jako przyczynę choroby u alpak, ale doświadczenia ludzi z SARS-CoV-2 każą pamiętać, że zmiany w przypadku wirusów mogą zachodzić bardzo szybko. Doniesienia Irlandzkiego Departamentu Rolnictwa, Żywności i Morza sugerują, że obecne przypadki BTV dotyczą wariantu BTV-3, a więc innego niż ten z lat 2007-2009. Ze szczegółowym raportem z 21 lutego 2024 roku można zapoznać się tutaj: https://www.gov.ie/pdf/?file=https://assets.gov.ie/284700/40b5de1d-dd24-42b9-b7ff-704ee1f0dc46.pdf#page=null

     

Można też śledzić sytuację na stronie Komisji Europejskiej: https://food.ec.europa.eu/animals/animal-diseases/surveillance-eradication-programmes-and-disease-free-status/bluetongue_en       Należy pamiętać, że dotyczą one ogólnie choroby, a nie jej występowania u alpak.        W Europie na ten moment nie ma skutecznej szczepionki przeciw BTV-3. Wcześniejsze doniesienia naukowe wskazują także, że szczepionki przeciw innym wariantom nie były przeznaczone dla południowoamerykańskich wielbłądowatych. Poza tym szczepienia przeciw tej chorobie są zakazane w strefach lub enklawach uznanych za wolne od tej choroby lub objętych dodatkowymi programami określonymi przez ministerstwo. Jest to tzw. choroba zwalczana z urzędu, co określa Ustawa z dnia 11 marca 2004 o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt - w rozdziale 8 podane są zasady zwalczania chorób zakaźnych. Podejrzenie choroby zakaźnej wymienionej w ustawie wymaga natychmiastowego powiadomienia Inspekcji Weterynaryjnej, która podejmuje dalsze działania. Właściciel powinien też odizolować zwierzęta podejrzane o chorobę. Nigdy nie odnotowano, by człowiek zapadł na chorobę niebieskiego języka, zatem nie jest ona zoonozą.

           
       

Jak można się chronić przed BT? Zasadniczo najskuteczniejszą i jedną z jedynych jest ochrona przed owadami roznoszącymi chorobę. Kuczmany są wrażliwe na repelenty jakie są używane przeciw komarom czy muchom, zatem środki wykorzystywane do ochrony przed nimi zwierząt mogą być skuteczne.

   

Należy pamiętać, że przypadki zachorowania alpak na Bluetongue są rzadkie i z pewnością nie można tutaj mówić o epidemii. Sytuacja jest na bieżąco monitorowana przez europejskie państwa i warto ją obserwować.