Sucho i przyjemnie – o układach  termiczno-wilgotnościowych w budynkach dla zwierząt

Alpaki zostały udomowione w klimacie, który znacznie różni się od polskiego czy europejskiego. W Polsce mamy klimat umiarkowany ciepły przejściowy, w naszych szerokościach geograficznych występują cztery pory roku: wiosna, lato, jesień i zima. Każda z nich charakteryzuje się inną dobową średnią temperatur, jak również zróżnicowaniem opadów deszczu i wilgotnością. W Peru występują dwie pory roku: sucha i deszczowa. Na płaskowyżu peruwiańskim w strefach nazywanych puna pora deszczowa trwa krócej niż w pozostałych częściach kraju (od grudnia do marca), a sucha przez resztę roku. W Polsce alpaki utrzymywane są w budynkach z dostępem do pastwiska. W różnych porach roku układy termiczno-wilgotnościowe w naszym kraju zmieniają się. W niniejszym artykule zostaną przedstawione podstawowe informacje dotyczące przygotowania budynku inwentarskiego, by alpaki jak najlepiej się w nim czuły o każdej porze roku.

Peru to kraj niezwykle zróżnicowany pod kątem klimatycznym. Na wybrzeżu panuje łagodny klimat zwrotnikowy. W górach zmienia się na zimny i surowy, by w dżungli amazońskiej stać się typowym klimatem równikowym. Większość alpak utrzymywana jest na terenach górskich, na płaskowyżu Altiplano pomiędzy szczytami Kordylierów, teren ten nazywany jest puna. Są to wysokości przekraczające 3500 m n.p.m. Temperatury są niskie w przedziałach około 3 - 15°C i średnią wilgotnością 59%, jedynie około 100 dni w roku jest deszczowych. Jest to teren bardzo suchy i trudny do życia, również z racji znacznej wysokości. W Polsce natomiast średnie dobowe temperatury w zależności od pory roku znacznie się zmieniają. W okresie zimowym oscyluje w okolicach 0°C (z roku na rok jest coraz wyższa), a w lecie jest cieplejsza i oscyluje w okolicach 18 stopni dobowo. Jednak dobrze wiadomo, że z roku na rok temperatury dzienne są znacznie wyższe, przekraczające nawet 30°C. Średnia wilgotność w naszym kraju to około 79%, a liczba dni deszczowych to około 160. Średnia wysokość Polski n.p.m. wynosi 173m, czyli 20 razy niżej niż Altiplano. Pokazuje to, że alpaki pierwotnie zostały przystosowane do zupełnie innych warunków niż te panujące w Polsce. W związku z tym trzeba zadbać o to by zwierzętom było jak najbardziej komfortowo.

Indeksem wykorzystywanym do oceny warunków panujących w budynkach, jest indeks THI (temperature-humidity index) lub HSI (heat stress index) o którym była mowa w artykule dotyczącym stresu cieplnego u alpak. W przypadku indeksu THI zostały określone wartości bezpieczne i zagrażające dla innych zwierząt gospodarskich w Polsce, jednak nie dla wielbłądowatych. Tabela przedstawiająca ten indeks dla bydła przedstawiona jest na tej stronie: https://ahvint.com/pl/dairy-cows-calves/co-to-jest-stres-cieplny-i-jakie-sa-jego-konsekwencje/. Ich obliczenie może być szczególnie użyteczne w budynkach, gdzie utrzymywane są zwierzęta. W zależności od temperatury i wilgotności w budynku wyróżnia się kilka typów układów, które mogą w różny sposób wpływać na samopoczucie zwierząt. Zagadnienie to jest również nierozłącznie związane z wentylacją w budynku oraz jego izolacją.

Gorąco i parno

Pierwszy układ jaki może występować w budynku to wysoka temperatura i wilgotność. Dla alpak silny stres cieplny występuje przy HSI>150. Co oznacza, że musi być wysoka temperatura i wilgotność. Przykładowo, przy średniej wilgotności 79%, indeks HSI przekroczy 150 przy temperaturze zaledwie 22°C. W takich warunkach w budynku zwierzętom jest zbyt gorąco, ale termoregulacja jest nieefektywna ze względu na wysoką wilgotność. Takie warunki wynikają z nieefektywnej wentylacji, a budynek szczelny, w wyniku czego powietrze nie jest wymieniane na świeże. Sprzyja to pojawianiu się zagrzybienia na ścianach, również zwierzęta są bardziej narażone na choroby grzybicze. Jak wiadomo grzyby lubią ciepłe i wilgotne miejsca. Daje to uczucie duszności, trudności w oddychaniu. W takim budynku zapachy są znacznie silniej wyczuwalne.

Zimno, ale wilgotno

Taki układ również nie służy alpakom, ponieważ mimo niższej temperatury wciąż w powietrzu jest wyczuwalna wilgoć. Zwierzęta tracą więcej ciepła, sprzyja także chorobom infekcyjnym, jak zapalenie płuc czy oskrzeli. Taki układ może pojawić się w budynku niedostatecznie zaizolowanym i z nieefektywną wentylacją. Bardzo niebezpiecznym i niepożądanym zjawiskiem jest szczególnie brak izolacji termicznej dachu. Kiedy temperatura w środku jest niższa niż budynku, wilgotność w środku jest wysoka, to para wodna stykająca się z zimnym dachem powoduje jej skroplenie. W rezultacie na zwierzęta nieustannie kapie woda, co jest wybitnie niepożądanym zjawiskiem.

Gorąco i sucho

Alpaki uznaje się za zwierzęta dobrze dostosowane do suchego klimatu, jednak zdecydowanie zimnolubne. Układ, w którym jest gorąco i sucha charakteryzuje w dużej mierze budynki ogrzewane, dlatego praktycznie jest to niespotykane w budynkach inwentarskich. Alpaki nie potrzebują budynku, który jest w zimie ogrzewany. Wystarczy dobra izolacja i wentylacja. Takie warunki są wręcz szkodliwe, powodują nadmierne wysuszanie błon śluzowych, w wyniku czego mogą pękać i otwierać bramę wejścia dla patogenów.

Chłodno i sucho

Są to warunki, w których najlepiej czują się alpaki, jak i wiele innych zwierząt gospodarskich. Można je zapewnić w budynkach zaizolowanych termicznie oraz efektywnie wentylowanych, jednak nie ogrzewanych. Sprzyja to efektywnej termoregulacji zwierząt. Jeśli temperatury nocą spadają znacznie poniżej zera (poniżej -10°C) zwierzętom podsypuje się więcej słomy, na której mogą leżeć.

Warto zaznaczyć, że przytoczone warunki izolacji i wentylacji dotyczą budynków murowanych. Właściwości termoizolacyjne czy wentylacja w budynkach np. drewnianych jest odmienna. Ścian drewnianych się nie izoluje. W systemach szkieletowych natomiast warstwa izolująca znajduje się w ścianie. Dach powinien być zawsze zaizolowany.

Jaka wentylacja w budynku dla alpak?

Wentylacja pozwala na wymianę ,,zużytego” powietrza na nowe. Dzięki temu z budynku usuwana jest wilgoć, pyły i zanieczyszczenia oraz gazy szkodliwe. Pylące w pomieszczeniu są pasze czy ściółka, a źródłem gazów szkodliwych (w budynkach inwentarskich sprawdza się szczególnie stężenie amoniaku, dwutlenku węgla i siarkowodoru) jest głównie mocz i same zwierzęta.

Najprostszą metodą jest wentylacja grawitacyjna. Polega ona na wymianie powietrza dzięki różnicy ciśnień (powstającej przez różnicę temperatur wewnątrz budynku i na zewnątrz). Aby wentylacja mechaniczna była efektywna w budynku muszą znajdować się kanały nawiewne i wyciągowe. Zazwyczaj kanały nawiewne znajdują się w ścianach budynku, a wyciągowe w dachu budynku. Wymiana powietrza jest najbardziej wydajna przy dużej różnicy temperatur na zewnątrz i wewnątrz. By zwiększyć wydajność przy niewielkich różnicach na szczycie dachu można zamontować wywietrzniki dachowe, które poruszane wiatrem wysysają zużyte powietrze. Wentylacja ta nie wymaga podłączania systemów mechanicznych do których działania potrzebna jest energia elektryczna.

Ryc. 1 Schemat działania wentylacji grawitacyjnej

Bardziej zaawansowanym rozwiązaniem jest wentylacja mechaniczna. Polega ona na wymuszonym ruchu powietrza z zastosowaniem wentylatorów elektrycznych. Wyróżnia się trzy typy wentylacji mechanicznej: 1) podciśnieniowa (ssąca), 2) nadciśnieniowa (tłocząca), 3) kombinowana (grawitacyjno-mechaniczna). Wentylatory podciśnieniowe wysysają zużyte powietrze z pomieszczenia, w wyniku czego wewnątrz tworzy się podciśnienie i świeże powietrze napływa przez kanały nawiewne. W wentylacji nadciśnieniowej tłoczone jest świeże powietrze do środka, a zużyte wypychane na zewnątrz. W wentylacji kombinowanej wiatraki zarówno tłoczą jak i wysysają powietrze

Ryc. 2 Schemat działania wentylacji mechanicznej

W większości budynków dla alpak wystarczająca jest wentylacja grawitacyjna. Tym bardziej, że wiele z nich można także efektywnie przewietrzyć otwierając drzwi. Wentylacja mechaniczna w swoim działaniu przypomina dzisiejsze rekuperatory w domach mieszkalnych, jest jednak znacznie prostsza. Niemniej wymaga montażu wentylatorów elektrycznych oraz systemu regulacji. Pozwala ona na samodzielne podjęcie decyzji, ile razy na godzinę będzie wymieniane powietrze w budynku. U bydła podaje się, że w zimie powietrze powinno być wymieniane kilka razy na godzinę do nawet kilkudziesięciu w lecie. W wentylacji mechanicznej należy też pamiętać, by nie przewentylowywać budynku, co wywołuje przeciąg, za duży spadek temperatury, straty energetyczne (wentylatory pobierają więcej prądu) oraz większy hałas wentylatorów. Zwierzęta bardzo nie lubią przeciągów.

Podsumowując, zapewnienie odpowiednich warunków mikroklimatycznych w budynku dla alpak zależy od wielu czynników. Warto jednak o nie zadbać, dzięki temu zarówno zwierzęta, jak i ich okrywa włosowa będą w dobrej kondycji. Sami nie lubimy dusznych i gorących pomieszczeń. Warto zadbać, by i naszym zwierzętom było komfortowo.