Czas strzyży to nie tylko pozyskanie cennego włókna, ale również możliwość dokładnego obejrzenia zwierzęcia i przyjrzenia się poszczególnych częściom ciała. Sytuację, że alpaka musi być unieruchomiona wykorzystuje się również do wykonania innych zabiegów pielęgnacyjnych, jak korekcja siekaczy i przycinanie paznokci. Jednakże te zabiegi należy wykonywać częściej niż tylko raz w roku. Celem artykułu jest przybliżenie zagadnień związanych z podstawowymi zabiegami, jakimi są korekcja siekaczy i przycinanie paznokci.

Korekcja Siekaczy

 

Alpaki jako zwierzęta roślinożerne mają najlepiej rozwinięte przedtrzonowce i trzonowce przeznaczone do rozcierania pokarmu. Zębów mlecznych jest od 18 do 22, a stałych 28 do 32. Niewyrżnięte dolne siekacze są objawem wcześniactwa. Alpaki nie posiadają górnych siekaczy (poza 3 parą u samców). Jedynie 5% samców posiada mleczne kły, u większej części populacji wyrastają one w wieku 2,5 - 3,5 roku i wraz z przemieszczonymi do tyłu górnymi trzecimi przedtrzonowcami tworzą tzw. zęby walki (ang. fighting teeth). Kły są charakterystycznie haczykowato zagięte. Czas wymiany poszczególnych zębów z mlecznych na stałe jest przedstawiony w tabeli. Mleczne siekacze są trochę mniejsze od stałych, o kredowym kolorze. Standardowo ząb stały powinien wyrastać spod mlecznych, wypychając go.
    U wielu gatunków możliwe jest określenie wieku na podstawie zębów. U alpak możliwości te są niestety ograniczone. Można szacunkowo określić wiek na podstawie czasu wyżynania się zębów stałych. Najpóźniej wymieniana jest trzecia para siekaczy i przedtrzonowce (do 5-6 roku życia). Później określanie wieku na podstawie zużycia zębów jest trudne i dość słabo zbadane. O tempie ścierania się zębów decyduje twardość paszy i to jak długo trzeba ją przeżuwać, więc będzie się także różnić w zależności od regionu.
Wzór zębowy przedstawia, ile znajduje się zębów - siekaczy (I – incisors), kłów (C – canines), przedtrzonowych (PM - premolars) i trzonowych (M – molars) w szczęce i żuchwie po jednej stronie. Zatem, by obliczyć ilość zębów po obu stronach należy je pomnożyć przez 2.

   

   

Tabela 1. Wiek wymiany zębów [Niehaus i Mora, 2022 – zmodyfikowane]

 

Ryc. 1 Czaszka przedstawiająca uzębienie. C oraz I3 tworzą razem zęby walki u samców

 

Siekacze rosną również po osiągnięciu przez zwierzę dojrzałości. Jeśli są prawidłowo ułożone i przylegają do płytki dziąsłowej ścierają się naturalnie podczas pobierania pokarmu. Niestety znaczna część populacji nie ma prawidłowo ułożonych siekaczy, co często wynika z prognatyzmu (nadmiernego wysunięcia żuchwy do przodu w stosunku do szczęki). Z tego powodu siekacze nie ścierają się i przerastają ponad wargi, co wymaga skorygowania. Standardowo wykonuje się ją podczas strzyży, ale czasem jest potrzeba powtórzyć zabieg w ciągu roku.

Istnieje kilka narzędzi do korygowania uzębienia. Najpowszechniejsza jest  specjalna maszynka do korekcji zębów, która wyglądem trochę przypomina wiertarki stomatologiczne. Zabieg najczęściej wykonuje strzygacz przy okazji strzyżenia alpak, kiedy zwierzę jest unieruchomione. Podczas korekcji maszynką, niezbędne jest unieruchomienie głowy, dodatkowo do pyska wkłada się kawałek rurki czy innego walcowatego przedmiotu, który zapobiegnie jego zamykaniu. Nie może on być jednak zbyt szeroki, ponieważ kąt rozwarcia pyska zwierząt roślinożernych jest dużo mniejszy niż drapieżników (można to zaobserwować np. podczas ziewania). Podczas zabiegu należy uważać, by nie zranić alpace dziąseł i warg. Zęby należy tak spiłować, by nie wystawały ponad górną wargę i przylegały do płytki dziąsłowej u góry. Dodatkowo należy je wyprofilować, by powierzchnia tnąca była odpowiednio ostra, inaczej zwierzę będzie mieć problem z pobieraniem pokarmu, np. skubaniem trawy. Maszynka pozwala na dokładną pracę, ale trwa ona dość długo (kilkanaście do kilkudziesięciu sekund), co naraża na dodatkowy stres i zranienia.

            
       

Fot. 1. Po lewej: Elektryczna maszynka do korekcji siekaczy (źródło: jaroszpol.pl) Po prawej: korekcja siekaczy (źródło: alpacasofmontana.com)

Drugim narzędziem jest maszyna przypominająca szlifierkę kątową z zabezpieczeniem od spodu w postaci nakładki z wyciętym otworem na zęby, zwana ,,Tooth-a-Matic”. Urządzenie nakłada się na zęby i piłuje. Nie ma potrzeby wkładania do pyska przedmiotów zapobiegających jego zamknięciu. Metoda ta jest szybsza od maszynki (kilka do kilkunastu sekund), zwłaszcza w przypadku zębów, które są mocno przerośnięte, ale jest mniej precyzyjna i nie pozwala na dokładne wyprofilowanie skorygowanych siekaczy. Dodatkowo może powodować nadmierne nagrzanie zębów i ich uszkodzenie.
                   
         

Fot. 2 Siekacze przed i po korekcji

             

Fot. 3. Po lewej szlifierka Tooth-a-Matic (źródło:thealpacarosa.com) Po prawej: korekcja siekaczy (źródło: alpacasofmontana.com)

         

Podczas korekcji warto również zwrócić uwagę na prawidłowe położenie i ułożenie zębów, a także czy nie pozostały przetrwałe zęby mleczne.

         

Zęby walki również można skracać, zwłaszcza jeśli pomiędzy samcami dochodzi do częstych walk. Zabieg ten wykonuje się analogicznie jak w przypadku siekaczy. Czasem sugeruje się usunięcie zębów walki. Kły są unerwione na całej długości i zabieg taki bezwzględnie musi być wykonany pod znieczuleniem.

         

Przycinanie paznokci

Alpaka nie posiada racic ani kopyt. Ciężar ciała opiera się na dwóch palcach (P2 i P3) zakończonych od spodu opuszką (dlatego wielbłądokształtne są nazywane również opuszkowcami) z paznokciami. Prawidłowe skątowanie pęciny powinno wynosić 80° (u lamy 55-60°). Paznokcie regularnie przyrastają i należy je przycinać specjalnymi obcinaczami. Ich stan należy sprawdzać regularnie, np. podczas comiesięcznego przeglądu stada. U niektórych alpak paznokcie trzeba przycinać nawet 3-4 razy w roku. Pigmentowane paznokcie rosną wolniej. Jeśli zwierzęta chodzą po twardych nawierzchniach, np. betonie, to częściowo paznokcie mogą się ścierać. Szybkość przyrastania zależy także od cech indywidualnych. Prawidłowe paznokcie są zakrzywione i przylegają prostopadle do podłoża, powinny kończyć się równo z opuszką (Fot. 4 po lewej). Paznokcie przerośnięte zaczynają wykrzywiać się na boki, dośrodkowo lub odśrodkowo. (Fot. 4 po prawej). Wybitnie zaniedbane paznokcie zaczynają się wykręcać. Zaniedbane paznokcie mogą wpływać na ułożenie kości palcówpowodując nieprawidłowy nacisk stopy, wpływa tez negatywnie na stawy.
 

Fot. 4. Prawidłowe paznokcie (fot. autor) i przerośnięte (źródło: shagbarkridge.com)   

Przycięcie paznokci nie jest bardzo trudnym zabiegiem i można nauczyć się wykonywać go samemu. Zazwyczaj strzygacz przycina je podczas strzyżenia jeśli jest taka potrzeba. Ważne by nie naruszyć ukrwionej części (analogicznie jak u psów, kotów, ludzi), spowoduje to krwawienie oraz ból, a także ryzyko rozwoju infekcji. Jeśli zdarzyło się uszkodzenie paznokcia, należy go natychmiast zdezynfekować. Z tego względu również powinno się przycinać je regularnie. W zbyt przerośniętym paznokciu ukrwiona macierz może znajdować się dalej niż standardowo uniemożliwiając odpowiednie jego przycięcie. Taki paznokieć bywa również bardzo twardy.;

Paznokcie można przyciąć unieruchamiając alpakę, ale istnieje także możliwość nauczenia zwierzęcia podawania nogi, podobnie jak koń do rozczyszczania kopyt. Szkolenie rozpoczyna się od odwrażliwienia nóg, aż po palce. Jeśli zwierzę akceptuje dotyk po całej kończynie, można delikatnie zacząć podnosić nogę łapiąc zaraz poniżej stawu skokowego (tylna kończyna) lub nadgarstkowego (przednia kończyna), dotykać opuszkę oraz paznokieć. Można w tym czasie wymawiać komendę, np. Daj nogę, dzięki czemu zwierzę w przyszłości będzie wiedzieć czego od niego oczekujemy wypowiadając te słowa. Jeśli alpaka akceptuje wszystkie te czynności można zacząć przycinać paznokcie. Podczas wykonywania zabiegu w ten sposób należy stać z boku zwierzęcia przodem do zadu. Przyzwyczajanie alpak do tego zabiegu może znacznie ułatwić jego wykonywanie, które dla zwierzęcia staje się bezstresowe. 

             

Niestety w wyniku różnych wypadków paznokieć może zostać wyrwany co będzie wiązać się z silnym bólem i ryzykiem rozwoju infekcji. Paznokieć zazwyczaj odrasta w ciągu dwóch miesięcy, na ten czas palec powinien być zabezpieczony przed zanieczyszczeniem.

                   

Strzyża to idealny czas na kontrolę stanu uzębienia jak i paznokci, ale nie powinno się go wykonywać tylko raz w roku. Stan uzębienia, jak i paznokci należy sprawdzać częściej. Dobrym rozwiązaniem jest wyrobienie sobie rutyny comiesięcznego przeglądu stada nie tylko pod katem tych dwóch elementów, ale ogólnej kondycji i stanu alpaki. Potrzeba korekcji siekaczy wynika najczęściej z nieprawidłowej budowy żuchwy i jest cechą wrodzoną, powinno się więc zwracać na nią uwagę podczas pracy hodowlanej. Paznokcie wymagają stałej kontroli u każdego osobnika, a regularne ich przycinanie nie jest skomplikowanym zabiegiem. Regularne dbanie o dobry stan uzębienia i paznokci pozwoli uchronić zwierzęta przed rozwojem patologii w tym zakresie.